kutubhona

(فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ Энди қачон (идда) муддатлари битса) яъни, иддалари чиқса.
(فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ сизлар учун гуноҳ йўқдир) эй валийлар.

(فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ улар ўз хусусларида яхшилик билан қилган ишларида). Яъни, идда пайтида тақиқланган ишларни қилсалар. Улар энди бошқа аёллар каби шариат чегараларидан чиқмаган ҳолда яхшилик билан чиройли кийимлар кийишлари, пардоз қилишлари, атир сепишлари хуллас, одатий ҳаёт тарзига ўтишлари мумкин.

3. Учинчи оятда Аллоҳ Таоло эри ўлган хотинга тегишли бошқа бир ҳукмни баён қиляпти. Яъни, бундай хотинга идда тугаганидан кейин сенга уйланаман, дегандек таъриз, ишора қилиш, шунингдек, иддаси тугаганидан кейин уйланишни кўнгилга тугиш мумкинлигини айтяпти.

Таъриз39 мантуқидан кўра мафҳумига эгилганроқ бир гапни айтишдир. Таъриз бу гапни ўз йўлидан бошқа тарафга эгишдир. Масалан, эри ўлиб, идда ўтирган аёлга ўзингизнинг уйланмоқчи эканингизни, бир яхши солиҳа аёл қидираётганингизни, агар уйлансангиз, ҳеч қачон зулм қилмаслигингизни ва ҳоказоларни айтасиз. Мана шу гапларингиз дилингиздаги ҳали айтмаган гапингизга яъни, унинг ўзига уйланмоқчи эканингизга воситадир. Шундай қилиб, эри ўлган хотинга очиқчасига унга уйланиш ҳақида гапириш ҳаром. Лекин айтиб ўтганимиздек, таъриз қилиш мумкин.

Аллоҳ Таоло уйланмоқчи бўлган киши жим тура олмаслигини билиб, унга таъриз одобини беряпти. Очиқ ваъда бериш ва уйланишни эълон қилувчи дастлабки ишларни бажаришни эса ҳаром қиляпти.

Аллоҳ Таоло бу муборак оятнинг якунида Аллоҳнинг буйруғини бажармасликдан огоҳлантиряпти. Аллоҳ хоинларни ҳам, диллардаги яширин сирларни ҳам билади.

وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ

(39) Таъриз кинояга ўхшайди. Фарқ шундаки, кинояда мантуқ ҳақиқатга кўра бўлмайди. Мажозга кўра бўлади. Гарчи уни ҳақиқатга кўра қўллаш ҳам дуруст бўлса-да, лекин барибир мақсад у бўлмайди. Таъризда эса мантуқ ҳақиқатга кўра бўлса ҳам бўлаверади. Лекин ундан мақсад мафҳумга етиб бориш бўлади. Масалан, кинояда тушгача ухлайдиганлардан, деб қўямиз. Аслида у тушгача ухламаслиги ҳам мумкин. Бу гапдан мақсад унинг эркатойлигини, дангасалигини ифодалашдир. Кули кўп, деган ибора ҳам шунга ўхшайди. Эҳтимол кулни ҳосил қилувчи ўт ёқилмас. Лекин кишининг сахийлигини билдириш учун шундай дейилади. Таъризда эса ҳақиқатга кўра қўллаш мумкин бўлган ибора айтилади. Масалан, иддадаги аёл олдида, мен бир яхши солиҳа аёл қидиряпман, дейсиз. Мақсадингиз унга уйланиш бўлади. Лекин сиз мақсадингизни очиқ айтмайсиз. Уйланишга рағбатингиз борлигини билдириб қўясиз, холос.